YEREL SEÇİMLER
Anayasamızın “Mahalli idareler” başlığını taşıyan 127/1 maddesinde “Mahalli idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir” şeklinde tanımlanmıştır.
Yerel seçimlerde anayasanın bu hükmüne dayanılarak 18.01.1984 tarihinde kabul edilen 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun esas alınacaktır.
Bu Kanuna göre 29 Mart 2009 tarihinde yapılacak seçimlerde;
a- İl genel meclis üyeleri,
b- Belediye başkanları,
c- Belediye meclis üyeleri,
d- Köy ve mahalle muhtarları,
e- Köy ihtiyar meclisi ve mahalle ihtiyar heyeti üyeleri seçilecektir.
Yerel seçimler serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılacaktır. Tek dereceli seçim demek belediye başkanı ve muhtarlar ile meclis ve heyetlerin doğrudan seçmenlerce seçilmesi demektir. Seçimlerde belediye başkanlarının seçiminde çoğunluk sistemi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri seçiminde onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi uygulanacaktır. İl genel meclisinin sayısı ilçe nüfusuna, belediye meclis üyeleri sayısı belde nüfusuna, Büyükşehir belediye meclis üye sayısı ise ilçe seçim çevreleri için tespit edilen belediye meclisleri üye sayısının her ilçe için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden oluşmaktadır.
Yerel seçimler beş yılda bir yapılmaktadır. Her seçim döneminin beşinci yılının 1 Ocak günü seçim başlangıç tarihi, aynı yılın Mart ayının son Pazar günü oy verme günüdür. Ancak beş yıllık dönemin istisnası vardır. Eğer milletvekili genel ya da ara seçiminden önceki ve sonraki bir yıl içinde yerel seçimler yapılması gerekiyorsa, o zaman milletvekili seçimi ile birlikte bu seçimlerde yapılabilir. Yeni kurulan belediyeler ve illerde yerel seçimler, ilk yapılacak genel yerel seçimlerde yapılır.
Belediye başkanı, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeliğine seçilebilmek için; Türk vatandaşı olmak, 25 yaşını doldurmuş bulunmak ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunun 11’inci maddesinde belirtilen sakıncaları taşımamak gerekir.
Seçimlere katılacak siyasi partiler Yüksek Seçim Kuruluna hangi seçim çevresinde, hangi usul ve esaslarla aday tespiti yapacağını bildirir. Eğer bir siyasi parti teşkilatı olmadığı için ön seçim yapamıyorsa, adayları ve bunların sırasını o partinin merkez karar ve yönetim kurulu belirler. Adaylardan parti yetkili organlarınca belirlenen miktarda başvuru aidatı alınabilir. Bu aidatın miktarı, en yüksek devlet memurunun brüt aylığını geçemez.
Siyasi partiler her seçim çevresi için belirlenen sayıda aday göstermek zorunda değildir. Şayet eksik aday bildirilmişse, o siyasi partinin ilçe başkanlıklarına eksiğin tamamlanması yolunda tebligat yapılır ve beş gün içinde aday listesi tamamlanmazsa eksik liste ile seçime katılır.
İl genel meclis üyeliği, belediye başkanlığı ve belediye meclisi üyeliğine illaki bir partiden aday olunması zorunlu değildir. Bağımsız olarak da bu görevlere talip olunabilinir. O takdirde seçime katılacakların seçim çevresinin bulunduğu ilçe seçim kurulu başkanlığına müracaat etmesi gerekir.
Siyasi partilerin ilçe yönetim kurulları, aday listelerini ilçe seçim kurullarına alındı belgesi almak suretiyle teslim eder. İlçe seçim kurulları geçici aday listelerini ilan eder. Büyükşehirlerde siyasi partilerin il yönetim kurulları, belediye başkan adaylarını il seçim kuruluna verir. Büyükşehir belediye başkanlığına bağımsız aday olanlar da il seçim kuruluna başvururlar.
İl ve ilçe seçim kurulları geçici adayları mahallinde alışılmış usullerle ilan ederler. İlandan itibaren iki gün içinde ilçe seçim kuruluna itiraz edilebilinir. İlçe seçim kurulu en geç iki gün içinde karar verir. Bu karar karşısında ilgililer iki gün içinde il seçim kuruluna itiraz edebilir. İl seçim kurulu da en geç iki gün içinde karar verir. Bu karar, kesindir. Şayet itiraz kabul edilir ve o nedenle bir siyasi partinin aday sayısı azalmışsa, ilçe seçim kurulu eksiğin tamamlanmasını ister ve beş gün içinde tamamlanmazsa eksik liste ile seçime girilir.
Adaylıkların kesinleşmesinden sonra ilçe seçim kurulları bütün adayları oy verme gününden önceki, 20’nci gün ilan eder. İlandan sonra adaylıktan istifa, seçim sonuna kadar nazara alınmaz. Ancak bu şahıslar seçilmiş olurlarsa, istifaları dikkate alınır ve yerlerine kendilerinden sonrakiler seçilmiş sayılır. Ölüm halinde de aynı şekilde hareket edilir.
Seçim sonuçlarını, ilçe seçim kurulları tarafından yollanan belgelere dayanarak Yüksek Seçim Kurulu ilan eder.
Köy muhtarlığı ve köy ihtiyar meclis üyeliği ile mahalle muhtarlığı ve mahalli ihtiyar heyeti üyeliği seçimlerinde adaylık usulü yoktur. En az altı aydan beri o mahalle veya köyde oturan her Türk vatandaşı 25 yaşını doldurmuş ve yerel yönetimlere seçilecek diğer kimselerde aranan seçilme koşullarını taşımaları halinde seçilebilirler. Diğerlerinden farklı olan tek koşul, ilkokul mezunu olmaları gerekmeyip, okuryazar olmalarının yeterli sayılmasıdır.
Milletvekilleri, belediye başkanları, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile muhtarlar yerel yönetim seçimlerinde aday olmak veya gösterilmek için bu görevlerinden istifa etmek zorunda değildirler. Ancak milletvekilliği, belediye başkanlığı, il genel meclisi ve belediye meclisi ile muhtarlık aynı kişi uhdesinde birleşemez. Böyle bir sonuç söz konusu olursa seçim sonuçlarının kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün içinde birisini tercih etmek zorundadırlar. Aksi takdirde yeni görevi reddetmiş sayılırlar. Örneğin bir milletvekili yerel seçimde belediye başkanı seçilmiş ve bu görevi sürdürmek istiyorsa, milletvekilliğinden vazgeçmek zorundadır. Bu konuda farklı iki görüş var: Birincisi belediye başkanı seçilen milletvekili bu yoldaki tercihini Yüksek Seçim Kuruluna bildirmekle işlem tamamlanmış sayılır. İkinci görüş ise, milletvekilliğinden istifa etmek ve bu istifanın TBMM’de kabul edilmesi gerekir. Biz, birinci görüşten yanayız. Bu görüşe emsal teşkil edecek bir uygulama da geçmişte yaşanmıştır.
