GIDA GÜVENLİĞİ ve KALİTESİNİN DENETİMİ ve KONTROLÜ
Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile ilgili olarak daha önce bir yazı kaleme almıştım. Bu Kanun, 05.06.2004 tarihli ve 25483 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5179 sayılı Kanun’dur. Anılan Kanuna istinaden 09.12.2007 tarihli ve 26725 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik yürürlüğe konulmuştur. Bu Yönetmelik, 26. 05.2008 tarihli ve 27009 sayılı Resmi Gazete’de aynı konuda ve aynı adla yayımlanan Yönetmelikle yürürlükten kaldırılmıştır. Halen gıda güvenliği ve kalitesinin denetimi ve kontrolü 5179 sayılı Kanun ve 26.09.2008 tarihinde yürürlüğe girmiş olan bu son Yönetmelik hükümlerine göre değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.
Yönetmelik hükümlerini, İçişleri Bakanı, Sağlık Bakanı, Tarım ve Köyişleri Bakanı müştereken yürütmektedir.
Yönetmeliğin Birinci Bölümünde; amaç, dayanak ve tanımlar, İkinci Bölümünde; gıda güvenliği şartları ve iyi uygulama rehberleri, Üçüncü Bölümünde; iş yeri sorumlulukları, Dördüncü Bölümünde; iş yerlerinin taşıması gereken özellikler, Beşinci Bölümünde; denetim ve kontrol, Altıncı Bölümünde; çeşitli ve son hükümler yer almaktadır. Yine, Yönetmelikte Ek-1 olarak ilavelendirilen “Birincil Üretim ve İlgili İşletmeler için Genel Hijyen Kuralları” son derece önemlidir.
Yönetmeliğin amacı; “gıda güvenliğinin ve kalitesinin temini için gıda iş yerlerinin asgari teknik ve hijyenik şartları ile gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerinin Türk gıda mevzuatına uygunluğunun denetim ve kontrol hizmetleri ile iş yeri sorumluluklarına dair usul ve esasları belirlemektir.” Görüldüğü üzere temel düşünce, gıda güvenliği ve kalitesinin sağlanmasıdır. Diğer hususlar ise bunu gerçekleştirmek için gereken tedbirler, yasaklar ve yaptırımlardır. Gıda denetim ve kontrol hizmetleri, gıda ve gıdayla temasta bulunan madde ve malzemelerin birincil üretim aşaması dahil olmak üzere üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında asgari teknik ve hijyenik şartlar gözetilerek yapılacaktır. Hijyenik Fransızca kökenli bir kelimedir. Türk Dil Kurumu sözlüğünde anlamı; “sağlık koruma ile ilgili, sağlık bilgisine uygun, sağlığa yararlı” diye açıklanmıştır.
Yönetmelikte detaylandırılan hijyen kuralları şöyledir:
- Hijyen kuralları
Birincil üretimden sorumlu üretici;
- a) Birincil ürünlerin sonradan herhangi bir işlemeye tabi tutulacağını göz önünde bulundurarak, birincil ürünlerin mümkün olduğu kadar bulaşmaya karşı korunmasını sağlamak ile yükümlüdür.
- b) Birincil ürünler ve ilgili işletmelerde tehlike kontrolüne ilişkin, aşağıdaki kapsam çerçevesinde ilgili mevzuatında belirtilen hükümlere uymak;
1) Hava, su, toprak, yem, gübre, veteriner ilaçları, bitki koruma ürünleri ve biyositler, depolama, işleme ve atıklardan kaynaklanan bulaşmanın kontrolüne ilişkin tedbirler,
2) Zoonozların ve zoonotik bulaşma kaynaklarının izlenmesi ve kontrolüne dair programlar dahil, halk sağlığına etkisi olan, hayvan sağlığı ve refahı ile bitki sağlığına ilişkin tedbirler, ile yükümlüdür.
- c) Hayvan yetiştiren, avlayan veya hayvansal kökenli birincil ürünleri üreten üretici;
1) Birincil üretim ile ilgili işletmeler ve bağlantılı bütün tesislerin temiz tutulması ve gerekli hallerde dezenfekte edilmesi,
2) Ekipman, kap, sandık, araç ve teknelerin temiz tutulması ve gerekli hallerde temizlendikten sonra uygun bir biçimde dezenfekte edilmesi,
3) Kesimevine giden hayvanların ve gerektiğinde diğer hayvanların temizliğinin mümkün olan en iyi biçimde sağlanması,
4) Bulaşmanın önlenmesi için gerektiğinde içme suyu veya temiz su kullanılması,
5) Gıda ile temas eden personelin sağlıklı olmasının ve sağlık riskleri konusunda eğitime katılmasının sağlanması,
6) Hayvanların ve haşerelerin bulaşmaya sebep olmalarının mümkün olduğunca önlenmesi,
7) Atıkların ve zararlı maddelerin bulaşmayı önleyecek biçimde ele alınması ve mevzuatına uygun olarak uzaklaştırılması,
8) Gıdalardan insanlara geçen hastalıkların ortaya çıkması ve yayılmasının önlenmesi amacıyla, yeni hayvanlar getirildiğinde hastalıklara karşı önleyici tedbirlerin alınması ve salgın şüphesi durumunda ilgili makamlara bildirilmesi,
9) Hayvanlardan alınan veya diğer numunelerde yapılan analiz sonuçlarının halk sağlığını ilgilendirmesi durumunda gerekli tedbirlerin alınması,
10) Yem katkı maddelerinin ve veteriner ilaçlarının, ilgili mevzuatında belirtildiği şekilde kullanılması, ile yükümlüdür.
ç) Bitkisel ürünleri üreten veya hasat eden üretici;
1) Ekipman, kap, sandık, araç ve teknelerin temiz tutulması ve gerekli hallerde temizlendikten sonra uygun bir biçimde dezenfekte edilmesi,
2) Bitkisel ürünler için, gerekli hallerde, bitkisel ürünlerin temizliği ile üretim, taşıma ve depolama şartlarının hijyenik olmasının sağlanması,
3) Bulaşmanın önlenmesi için gerektiğinde içme suyu veya temiz su kullanılması,
4) Gıda ile temasta bulunan personelin sağlıklı olmasının ve sağlık riskleri konusunda eğitime katılmasının sağlanması,
5) Hayvanların ve haşerelerin bulaşmaya sebep olmalarının mümkün olduğunca önlenmesi,
6) Atıkların ve zararlı maddelerin bulaşmayı önleyecek biçimde ele alınması ve muhafaza edilmesi,
7) Bitkilerden alınan veya diğer numunelerde yapılan analiz sonuçlarının halk sağlığını ilgilendirmesi durumunda gerekli tedbirlerin alınması,
8) Bitki koruma ürünlerinin ve biyositlerin, ilgili mevzuatında belirtildiği şekilde kullanılması, ile yükümlüdür.
- d) Resmi denetim ve kontroller sırasında tespit edilen problemlere yönelik düzeltici faaliyetleri uygulamak ile yükümlüdür.
- Kayıt tutulması
Birincil üretimden sorumlu üretici;
- a) Tehlikelerin kontrolüne yönelik, üretim yeri ve büyüklüğüne bağlı olarak alınan tedbirlere ilişkin kayıtları tutmak ve talep edildiğinde bu bilgileri kontrol etmeye yetkili denetim görevlilerine ve alıcıya ibraz etmek ile yükümlüdür.
- b) Hayvanları yetiştiren veya hayvansal kökenli birincil ürünleri üreten üretici;
1) Hayvan yeminin niteliği ve orijini,
2) Veteriner ilaçların veya hayvanlara uygulanan diğer tedavilerin uygulanış ve bitiş dönemlerinin tarihleri,
3) Hayvansal kökenli gıdaların güvenliğini etkileyebilecek nitelikteki ortaya çıkan hastalıklara ait kayıtlar,
4) Hayvanlardan tanı amacıyla alınmış ve halk sağlığı için önemli olan analiz sonuçları,
5) Hayvanlar ve hayvansal kökenli ürünlere uygulanan kontrollere ilişkin ilgili tüm raporlar, ile ilgili konularda kayıt tutmak ile yükümlüdür.
- c) Bitkisel ürünleri üreten veya hasat eden üretici;
1) Bitki koruma ürünleri ve biyositlerin her türlü kullanımı,
2) Bitkisel kökenli gıdaların güvenliğini etkileyebilecek zararlı veya hastalıkların ortaya çıkması,
3) Bitkilerden tanı amacıyla alınmış ve halk sağlığı için önemli olan analiz sonuçları,
ile ilgili konularda kayıt tutmak ile yükümlüdür.
ç) Yukarıda belirtilen kayıtların tutulması konusunda, veteriner, agronomist, ziraat mühendisi, veteriner sağlık teknisyeni ve ziraat teknisyeni gibi konu ile ilgili eğitim almış kişilerden yardım alabilir.
Bilindiği üzere, günümüz dünyasında gıda ve çevre konusuna çok önem verilmektedir. Böyle olması da normaldir. Çünkü, doğrudan insan sağlığı ve doğayla sıkı sıkıya bağlantılıdır. O halde hepimizin konuya duyarlı olması ve Kanun ve Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara uyulması, bizatihi kendi menfaatimiz icabıdır.
Gıda güvenliği ve kalitesinin denetim ve kontrolüne ilişkin bu Yönetmeliği bizim uzun uzun anlatmaya ve irdelemeye istesek de yerimiz müsait değil. Ayrıca uzmanlık isteyen bir konu. Gayemiz, herkesi ilgilendiren bu meseleye özellikle dikkat çekmektir.
Öyle sanıyoruz ki, ilgili Bakanlık yetkilileri, akademik çevreler, meslek kuruluşları ve tüketici dernekleri, seminer, panel, konferans gibi toplantılarla konuyu üreticilere, tüketicilere geniş şekilde anlatır ve kamu oyunu aydınlatırlar.
Son söz: Her üretici aynı zamanda bir tüketicidir.